Odzież jako przedmiot praw własności intelektualnej

2020-01-29 Prawo własności intelektualnej

Jowita Jankowska - Libiszowska

j.jankowska@filipiakbabicz.com

Każdy element naszego ubioru musi zostać przez kogoś zaprojektowany. Stanowi on zatem wyraz czyjejś działalności twórczej – czy to wystarczy, by móc kwalifikować go jako utwór, który podlega ochronie na podstawie prawa autorskiego? Czy może być chroniony jako wzór przemysłowy?

Kwestia ta regularnie rozważana jest w orzecznictwie, zarówno pod kątem prawa autorskiego jak i pod kątem możliwości ochrony ubioru jako wzoru.

Na gruncie definicji utworu wynikającej z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, największe wątpliwości budzą przesłanki odnoszące się twórczego charakteru oraz indywidualnego charakteru dzieła. W praktyce bowiem nierzadko trudno stwierdzić czy dany projekt wystarczająco odróżnia się od innych, istniejących od wielu lat na rynku, w szczególności z uwagi na użytkowy charakter ubioru. Kwestia różnic estetycznych jest zaś na tyle subiektywna, że definitywnie zostaje ona ustalona dopiero w toku ewentualnego postępowania sądowego. Niezależnie od powyższego, znaczną zaletą przyznania elementom ubioru ochrony prawnoautorskiej byłoby jej istnienie już od momentu ustalenia utworu, a zatem niezależnie od spełnienia jakichkolwiek innych formalności.

Dochowanie konkretnych formalności będzie konieczne w przypadku chęci rejestracji odzieży jako wzoru.

Ustawa prawo własności przemysłowej wyróżnia dwa rodzaje wzorów, które potencjalnie mogłyby znaleźć zastosowanie w odniesieniu do ochrony projektu ubioru. Pierwszy z nich- wzór użytkowy, definiowany jest jako nowe i nadające się do przemysłowego zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci. Z kolei drugi z nich- wzór przemysłowy, ujmowany jest jako nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. W branży odzieżowej wykorzystuje się również rejestrację konkretnych modeli czy wzorów jako znaków towarowych.

Warto również wspomnieć o istnieniu niezarejestrowanego wzoru, podlegającego ochronie na podstawie rozporządzenia (WE) nr 6/2002 w sprawie wzorów wspólnotowych. Wzór ten jest chroniony jako niezarejestrowany wzór wspólnotowy przez okres trzech lat, rozpoczynający się od dnia, w którym został po raz pierwszy udostępniony publicznie. W odróżnieniu od zarejestrowanego wzoru, jego zakres sprowadza się jedynie do ochrony przed jego kopiowaniem. Jest to jednak przydatne narzędzie w szczególności w przypadku dynamicznie zmieniającego się rynku zbytu na daną kategorię produktów.

Powyższe wzory muszą być nowe tj. przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania prawa z ich rejestracji, identyczny wzór nie może zostać udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie

Dodatkowo w odniesieniu do wzoru przemysłowego wskazano na wymóg jego indywidualnego charakteru, podobnie jak w przypadku utworu w rozumieniu prawa autorskiego. Elementy ubioru nie będą podlegać na gruncie powyższych ustaw, jeśli są zdeterminowane jedynie funkcją.

Warto podkreślić, że ochrona wynikająca z prawa autorskiego oraz z prawa własności przemysłowej może być stosowana kumulatywnie (równolegle), wymagana jest jednak obecność twórczej inwencji autora, która to inwencja nie może być ograniczona. Ochrona wzorów i ochrona przyznana na mocy prawa autorskiego służą bowiem realizacji całkowicie odmiennych celów i podlegają odrębnym systemom. Konkluzja ta wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wydanego dnia 12 września 2019 roku w sprawie Cofemel przeciwko G-Star Raw (C‑683/17), w którym to Trybunał analizował, czy wzór odzieży można zakwalifikować jako utwór na gruncie prawa autorskiego.

Trybunał uznał, iż jest to możliwe, pod warunkiem, że ubiór ten jest efektem twórczej inwencji autora, która to inwencja nie była ograniczona. Nie będzie zatem utworem wzór, który wywiera wyłącznie efekt estetyczny — bo takie założenie opiera się na subiektywnym doznaniu osoby oglądającej jakiś przedmiot, co z założenia wyklucza obiektywny charakter utworu.

Przy ocenie powyższej kwestii należy nadto również zwrócić uwagę na istnienie ograniczeń o charakterze technicznym, wynikających z zastosowanej techniki produkcyjnej, materiałów, czy krojów charakterystycznych dla poszczególnych elementów ubiorów.

To, czy dany produkt może być uznany za utwór musi być badane w każdym odrębnym przypadku. Wymóg istnienia jego indywidualnego charakteru nakazuje każdorazowe dowiedzenie, że jest on rezultatem twórczego, swobodnego, oryginalnego działania autora, nieograniczonego innymi względami. Uznanie danego elementu odzieży za utwór nie może wynikać z subiektywnego przekonania, a jedynie z obiektywnych okoliczności. W praktyce warunki te budzą liczne wątpliwości, bowiem ocena estetyczna jest kwestią subiektywną, zależną od odbiorcy.

Podejmowanie decyzji o tym czy chcąc chronić projekty odzieżowe polegamy wyłącznie na ochronie prawnoautorskiej czy decydujemy się na rejestrację prawa własności przemysłowej, powinno być poprzedzone ustaleniem potrzeb klienta, w tym uwzględnieniu wszystkich jego oczekiwań. Inne rekomendacje będą formułowane w sytuacji, gdy klientowi zależy na ochronie funkcjonalności, konkretnej pozycji danego elementu czy elementów ozdobnych.

O powyższym świadczyć mogą przykłady zaprezentowane poniżej:

Rodzaj ochrony: znak towarowy

Marka: Burberry

Prawo: